Nowotwór krwi – jak wygląda jego leczenie?

Leczenie nowotworów krwi

Nowotwory krwi to grupa schorzeń, które wynikają z nieprawidłowego wzrostu i namnażania się komórek krwiotwórczych. Te niezdrowe komórki zakłócają funkcjonowanie krwi oraz mogą przenikać do innych tkanek i narządów. Nowotwory krwi stanowią znaczące zagrożenie dla zdrowia i życia Pacjentów, dlatego konieczne jest skuteczne ich leczenie.

Proces leczenia nowotworów krwi jest skomplikowany i zależy od różnych czynników, takich jak typ schorzenia, stadium zaawansowania, wiek oraz stan ogólny Pacjenta. Istnieją różnorodne metody leczenia nowotworów krwi, które mają na celu eliminację lub ograniczenie rozwoju komórek nowotworowych, poprawienie jakości życia Pacjenta oraz wydłużenie jego przewidywanego czasu przeżycia.

Do znanych sposobów leczenia nowotworów zaliczamy przeszczep szpiku kostnego od spokrewnionego lub niespokrewnionego Dawcy, autologiczny przeszczep komórek macierzystych, chemioterapia i inne. W tym artykule opiszemy najpopularniejsze z nich.

Najczęstszy sposób leczenia nowotworów, czyli chemioterapia

Chemioterapia jest najczęstszym sposobem leczenia chorób nowotworowych, w tym nowotworów układu krwiotwórczego. Ten rodzaj leczenia wykorzystuje jeden lub więcej leków cytostatycznych działających ogólnoustrojowo, czyli na komórki organizmu, w szczególności zaś na komórki szybko dzielące się. Oprócz komórek nowotworowych, podczas chemioterapii uszkodzeniu ulegają także inne zdrowe komórki, które cechują się szybkim podziałem (szpik kostny, komórki skóry, błon śluzowych układu pokarmowego). Chemioterapię zwykle kojarzy się z innymi sposobami leczenia, m.in. z radioterapią, hormonoterapią, immunoterapią oraz zabiegami chirurgicznymi.

Chemioterapia, w zależności od typu choroby i stopnia jej zaawansowania, powinna zakładać:

• całkowite wyleczenie choroby spowodowanej zmianami nowotworowymi,
• powstrzymanie rozwoju choroby,
• opóźnienie rozwoju choroby,
• poprawienie jakości życia Pacjenta poprzez złagodzenie części objawów choroby.

Skuteczność stosowania chemioterapii przy nowotworze krwi, niezależnie od zakładanych celów, może być różna. Najbardziej pożądana jest odpowiedź całkowita, kiedy to ustępują wszystkie objawy (Pacjent odczuwa i obserwuje poprawę oraz potwierdzają to badania dodatkowe). Odpowiedź na leczenie cytostatykami może mieć także charakter niepełny, gdy leczenie działa, lecz jest tylko częściowo skuteczne. Niekiedy organizm reaguje na chemioterapię, stabilizując chorobę, która nie postępuje, lecz również nie cofa się. W niektórych przypadkach obserwuje się postęp choroby nowotworowej, pomimo zastosowanego leczenia cytostatycznego.

Przeszczepienie szpiku jako szansa na całkowite wyleczenie nowotworu

Celem przeszczepienia (transplantacji) szpiku jest całkowite wyleczenie choroby oraz wydłużenie życia chorego. Jest to jednak metoda obarczona dużym ryzykiem powikłań, dlatego decyzję o przeszczepieniu podejmuje się, kiedy oczekiwane korzyści znacznie przewyższają ryzyko i nie ma innych, skuteczniejszych metod leczenia.

W dużym skrócie istotą zabiegu jest pobranie krwiotwórczych komórek macierzystych ze szpiku zdrowego Dawcy i podanie ich drogą dożylną do organizmu biorcy. Krwiotwórcze komórki macierzyste dojrzewają i przekształcają się następnie we wszystkie trzy podstawowe rodzaje komórek krwi: leukocyty (białe krwinki), erytrocyty (czerwone krwinki) oraz trombocyty (płytki krwi).

Przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych jest przeprowadzane w leczeniu zarówno nowotworowych, jak i nienowotworowych chorób krwi. Hematopoetyczne komórki macierzyste pobierane są od Dawców spokrewnionych lub niespokrewnionych, a następnie podawane Pacjentowi. Ten rodzaj transplantacji znany jest jako allogeniczny.

Możliwe jest również przeszczepienie komórek macierzystych z krwi własnej, które polega na podaniu Pacjentowi jego własnych komórek. Przed zabiegiem Pacjent otrzymuje intensywne leczenie przeciwnowotworowe. Własne komórki krwiotwórcze Pacjenta mogą wówczas umożliwić odbudowę szpiku kostnego i przywrócenie prawidłowego składu krwi.

Cały proces leczenia nowotworu przeszczepem rozpoczyna się od etapu kwalifikacji wstępnej przeprowadzanej w ośrodku transplantacyjnym, w którym ma być przeprowadzony zabieg. Oceniana jest przydatność do przeszczepu oraz określane jest ryzyko z nim związane.

Przeszczepienie szpiku od spokrewnionego i niespokrewnionego Dawcy

Kolejny etap to wnikliwe badania chorego, które mają na celu ocenę wydolności narządów oraz wykluczenie sytuacji, które mogłyby mieć negatywny wpływ na przebieg samego przeszczepienia oraz okresu poprzeszczepowego. Gdy chory pomyślnie przejdzie ten etap, rozpoczynają się poszukiwania Dawcy o jak najwyższym stopniu zgodności tkankowej HLA z biorcą. Oczywiście najpierw bierze się pod uwagę rodzeństwo chorego, ale tylko 25% chorych może liczyć na zgodność HLA w tym przypadku, jeśli oczywiście posiada rodzeństwo. Dodatkowo, część Dawców rodzinnych może zostać zdyskwalifikowanym z powodów np. medycznych, co powoduje, ze możliwość znalezienia Dawcy rodzinnego jest jeszcze mniejsza. Pozostali muszą czekać na znalezienie Dawcy wśród osób niespokrewnionych.

Dawcą krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku może zostać niemal każdy zdrowy człowiek. Wystarczy zarejestrować się w rejestrze Dawców szpiku. Przeciwwskazaniami są niektóre choroby przewlekłe, genetyczne, autoagresywne, zakaźne oraz zbyt podeszły wiek. W Polsce Dawcę niespokrewnionego znajduje nawet 80% osób chorych. Po zakwalifikowaniu Dawcy przystępuje się do zabiegu.

W ramach przygotowania do przeszczepienia, w fazie tak zwanego kondycjonowania, przeprowadza się zwykle agresywną chemioterapię i jeśli trzeba – radioterapię, których celem jest zniszczenie możliwie największej ilości komórek nowotworowych. Niestety, dochodzi też wówczas do zniszczenia prawidłowego szpiku Pacjenta. Może się on odbudować tylko dzięki przeszczepieniu komórek krwiotwórczych.

Ten etap doprowadza czasem do dramatycznego, przejściowego spadku parametrów morfologii krwi. Obniża się liczba białych krwinek odpowiedzialnych za odporność, spada liczba płytek krwi zapewnianych prawidłową krzepliwość oraz krwinek czerwonych, które transportują tlen w organizmie. Chory najczęściej musi mieć przetaczane preparaty krwi.

Następnym etapem leczenia nowotworu jest właściwy przeszczep, który polega na podaniu choremu komórek krwiotwórczych Dawcy. Zabieg wygląda jak zwykłe przetoczenie krwi, trwa od kilkunastu minut do godziny. W 90% przypadków materiał przeszczepowy (krwiotwórcze komórki macierzyste szpiku) pobierany jest z krwi obwodowej, w 10% z talerza kości biodrowej. Podane dożylnie komórki krwiotwórcze Dawcy wraz z krwią trafiają do szpiku.

Po zabiegu rozpoczyna się okres potransplantacyjny, czyli czas czekania na przyjęcie się przeszczepu. Gdy po 14-30 dniach okaże się, że w krwi obwodowej pojawiły się nowe krwinki białe oraz zanika konieczność przetaczania preparatów krwi, to znak, że szpik zaczął pracować.

W tym szczególnym okresie wyczekiwania chory ma niezwykle obniżoną odporność, a ryzyko ewentualnych zakażeń i powikłań infekcyjnych jest bardzo wysokie. Musi on przebywać w odosobnieniu i przestrzegać skrupulatnie zasad ochrony przed ewentualnymi zakażeniami. Nawet najmniejsza infekcja jest bardzo groźna i wymaga natychmiastowego działania, które musi doprowadzić do jej wyleczenia.

W czasie oczekiwania na przyjęcie się przeszczepu mogą doskwierać bóle kości i stawów, bóle spowodowane zapaleniem błony śluzowej przewodu pokarmowego. Kiedy jednak zaczną pojawiać się nowe krwinki, stan chorego dynamicznie się poprawia. Gdy we krwi pojawi się odpowiednia liczba prawidłowych krwinek, a stan Pacjenta będzie stabilny, chory może zostać wypisany ze szpitala, musi jednak stawiać się w ośrodku transplantacyjnym, najczęściej raz w tygodniu, w celu wykonania badań kontrolnych i ewentualnego przetoczenia krwinek czerwonych lub płytek krwi. Po upływie trzech miesięcy po przeszczepieniu wizyty te stają się coraz rzadsze.

Autologiczny przeszczep szpiku w leczeniu nowotworów krwi

W tym przypadku Pacjent jest zarówno Biorcą, jak i Dawcą krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku. U chorego wywołuje się stan remisji choroby i w tym czasie krwiotwórcze komórki macierzyste zostają pobrane i zamrożone. Po pewnym czasie przeprowadza się kondycjonowanie, czyli przygotowanie chorego podając wysokodawkowaną chemioterapię i/lub napromienianie całego ciała. Kolejnym krokiem jest podanie Pacjentowi jego własnych, odmrożonych krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku, które mają zregenerować krew.

Transplantacja autologiczna jest pozbawiona działania przeciwnowotworowego, które wynika z aktywności komórek odpornościowych. Nie jest też obciążona tak dużym ryzykiem powikłań, jak w przypadku przeszczepów od Dawców spokrewnionych lub niespokrewnionych.

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku jest metodą, która daje nadzieję na wyleczenie wielu chorób krwi. Przeszczepienie szpiku poprawia rokowanie w niektórych rodzajach białaczek. To skomplikowany proces, bardzo obciążający organizm Pacjenta, jednak metoda ta daje szanse na wyleczenie z poważnej choroby.

Dowiedz się więcej o procesie rejestracji i wymaganiach wobec Dawców szpiku. Sprawdź, czy możesz zostać Dawcą i podarować komuś drugą szansę na życie!

BIBLIOGRAFIA:

• Kałwak K. (red.), Hematopoetyczne komórki macierzyste - pytania i odpowiedzi, MedPharm, Wrocław 2009, ISBN 978-83-60466-68-1
• Waterbury L. Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 1998, ISBN 83-85842-68-3
• Fabijańska-Mitek J., Nowak J. Immunogenetyczne podstawy doboru dawców oraz przeszczepiania komórek krwiotwórczych i narządów, OINPHARMA, Warszawa 2007, ISBN 83-919134-7-5
• Dmoszyńska A. Leczenie rozrostowych chorób hematologicznych, Folium, Lublin 2002, ISBN 83-86239-61-1