Jakie są rodzaje przeszczepień komórek macierzystych?

U kogo dokonuje się przeszczepu komórek macierzystych?

Przeszczepienia szpiku lub krwiotwórczych komórek macierzystych dokonuje się głównie u Pacjentów, którzy zmagają się z chorobami układu krwiotwórczego, a należą do nich między innymi: białaczki, chłoniaki, zespoły mieloproliferacyjne, a także choroby nienowotworowe, jak: ciężka niedokrwistość aplastyczna, inne ciężkie wrodzone choroby dotyczące układu krwiotwórczego oraz wrodzone niedobory odporności u dzieci, choroby metaboliczne.

Szanse na znalezienie „bliźniaka genetycznego” dla Pacjenta chorującego na nowotwór krwi są małe. Wszystko za sprawą różnorodności genów układu HLA (Human Leukocyte Antigen), dającym nam aż 5 miliardów kombinacji! Żeby mogło dojść do przeszczepienia, zgodność pomiędzy Dawcą a Biorcą powinna wynosić 10/10 cech tkankowych. W wyjątkowych sytuacjach uwzględnia się Dawcę, który jest zgodny z Pacjentem 9/10 lub 8/10. Współczesna transplantologia dąży do tego, aby kwalifikując do przeszczepienia Dawcę i Biorcę uzyskać pomiędzy nimi pożądaną zgodność w zakresie HLA, która mniejsza ryzyko powikłań po transplantacji.

• Układ HLA (Human Leukocyte Antigen) to nazwa cząsteczek układu zgodności tkankowej u ludzi, które znajdują się na wszystkich komórkach człowieka. Odgrywają ogromną rolę w prawidłowym działaniu układu odpornościowego organizmu, a ich zadaniem jest rozpoznawanie własnych i obcych komórek[1]. Mówiąc najprościej, układ HLA tworzy system obronny organizmu, który ma nas chronić przed „obcymi” białkami i komórkami. Więcej o układzie HLA przeczytasz w artykule: Czym jest zgodność tkankowa HLA? | DKMS

Pierwsze sukcesy przeszczepu komórek macierzystych w Polsce

Pierwsze – i pierwsze udane – przeszczepienie szpiku allogenicznego w Polsce przeprowadził w 1984 roku wraz z zespołem prof. Wiesław Jędrzejczak. Sześcioletnia Pacjentka otrzymała wówczas szpik od swojej siostry. W 1997 r. prof. Jerzy Hołowiecki przeprowadził w Katowicach pierwszy w Polsce przeszczep szpiku od Dawcy niespokrewnionego - Pacjentką była Urszula Jaworska. To tylko część długiej listy sukcesów polskich specjalistów, którzy swoimi osiągnięciami zapisali się na kartach historii transplantologii hematologicznej.

Jakie są rodzaje przeszczepień komórek macierzystych?

Istnieją trzy główne rodzaje przeszczepień komórek macierzystych, w zależności od tego, skąd pochodzą komórki macierzyste i kto jest Dawcą dla Pacjenta. Są to:

• Przeszczep autologiczny
• Przeszczep allogeniczny
• Przeszczep izogeniczny

Przeszczep autologiczny – na czym polega?

Przeszczep autologiczny, czyli autotransplantacja, jest inaczej zwany również wysokodawkową chemioterapią wspomaganą przeszczepieniem własnych komórek krwiotwórczych. W tej sytuacji Dawcą dla siebie jest sam Pacjent. Procedura polega na pobraniu od chorego jego komórek krwiotwórczych, następnie podaniu chemioterapii w wysokich dawkach, aby zniszczyć chorobę resztkową, a na ostatnim etapie podawaniu choremu jego własnych krwiotwórczych komórek macierzystych.

Przeszczep autologiczny ma tę zaletę, że nie ma ryzyka odrzucenia przeszczepu przez układ odpornościowy Pacjenta, ponieważ komórki są zgodne genetycznie.

Przeszczep allogeniczny – od Dawcy spokrewnionego i niespokrewnionego

W zależności od tego, kto jest Dawcą dla Pacjenta, wyróżniamy dwa rodzaje przeszczepień: od Dawcy spokrewnionego lub niespokrewnionego.

Przeszczep allogeniczny to rodzaj transplantacji, w której Dawcą jest osoba spokrewniona z Pacjentem lub niespokrewniona. Dawca może różnić się genetycznie z Biorcą, a także w zakresie grupy krwi, ale musi być zgodny z Pacjentem w zakresie układu HLA[2].

W przypadku przeszczepienia allogenicznego Dawcami rodzinnymi dla Pacjenta mogą być[3]:

• Brat lub siostra, którzy otrzymali od rodziców te same geny HLA co Pacjent. Jednak szanse na znalezienie zgodnego Dawcy wśród rodzeństwa są małe i wynoszą zaledwie 25%.
• Bliźniak jednojajowy, będący idealnie zgodnym z Biorcą pod względem genetycznym. Taki rodzaj transplantacji nazywamy przeszczepem syngenicznym.
• Dawca haploidentyczny, czyli taki Dawca, który jest zgodny z Biorcą tylko w połowie (rodzeństwo, rodzic, dziecko). Każde dziecko otrzymuje połowę genów matki i połowę ojca. Gdy Dawca w 100% zgodny nie jest dostępny – wówczas Dawca zgodny z Biorcą w 50% jest brany pod uwagę.

W sytuacji, gdy Pacjent wymaga przeszczepienia allogenicznego od Dawcy niespokrewnionego, rozważa się transplantację krwiotwórczych komórek od Dawcy:

• Zgodny niespokrewniony Dawca, podobny do Pacjenta pod kątem układu HLA. W pełni zgodny z Pacjentem niespokrewniony Dawca szpiku powinien wykazywać podobieństwo w zakresie 10/10 cech tkankowych.
• Niezgodny niespokrewniony Dawca - w szczególnych sytuacjach, gdy nie można znaleźć idealnie zgodnego Dawcy, a stan Pacjenta wymaga pilnej transplantacji szpiku, dopuszcza się przeszczepienie od Dawcy, który nie jest idealnie zgodny z Biorcą. W tych wyjątkowych sytuacjach uwzględnia się Dawcę, który wykazuje z Pacjentem zgodność w zakresie 9/10 lub 8/10 cech tkankowych. Przeszczepienie od niezgodnego Dawcy obarczone jest ryzykiem powikłań, ale często jest to jedyna szansa, żeby uratować życie Biorcy.

Przeszczep izogeniczny – bardzo rzadki rodzaj przeszczepu

Przeszczep izogeniczny polega na podaniu Pacjentowi komórek macierzystych od jego bliźniaka jednojajowego. Jest to najrzadszy i najbezpieczniejszy rodzaj przeszczepu, ponieważ bliźnięta jednojajowe mają identyczną informację genetyczną i antygeny HLA. Nie ma więc ryzyka odrzucenia przeszczepu ani powikłań immunologicznych.

Tylko 25 proc. chorych znajduje zgodnego Dawcę rodzinie – 75 proc. Pacjentów wymaga przeszczepienia szpiku od Dawcy niespokrewnionego. Dzięki osobom, które dołączają do baz Dawców, zwiększa się szansa na znalezienie zgodnego Dawcy dla osoby chorej, a tym samym – uratowanie życia Pacjentowi.

Dowiedz się więcej o procesie rejestracji w bazie potencjalnych Dawców szpiku. Dołącz do nas już dziś i podaruj komuś drugą szansę na życie!

[1]Hematograf. Kompendium transplantologii komórek krwiotwórczych, prof. Wiesław Wiktor Jedrzejczak, wyd.I, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań, 2017 rok.

[2]Hematograf. Kompendium transplantologii komórek krwiotwórczych, prof. Wiesław Wiktor Jedrzejczak, wyd.I, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań, 2017 rok.

[3]Rodzaje HSCT i rodzaje dawców | Strona Katedry Pediatrii, Hematologii i Onkologii (umk.pl)