Antygeny zgodności tkankowej HLA

W przypadku organizmu taką funkcję pełnią żyły oraz tętnice, transportujące krew i substancje odżywcze. Miasto nie funkcjonuje również bez budynków, które tworzą spójny plan miasta, dlatego w organizmie człowieka każdy organ ma swoją funkcję i konkretne miejsce. I, najważniejsze, nie ma miasta bez podstawowych komórek – ludzi - którzy, żeby tworzyć społeczność, muszą wykazywać się zgodnością. Tak też jest z antygenami HLA (Human Leukocyte Antigen) Dawcy i Biorcy, które, żeby działać – i pomóc choremu - muszą być ze sobą zgodne.

Znalezienie zgodnego Dawcy dla potrzebującego Pacjenta to jak szukanie przysłowiowej igły w stogu siana. Wszystko za sprawą różnorodności genów układu HLA, który jest układem zgodności tkankowej człowieka. Układ HLA to układ genów, które znajdują się na krótszym ramieniu chromosomu 6. Produktem tych genów są antygeny zgodności tkankowej, czyli antygeny HLA, które odpowiadają za tzw. tolerancję immunologiczną. Głównym zadaniem układu HLA jest rozpoznawanie własnych komórek (tolerancja własnych komórek i tkanek). Jeżeli układ HLA rozpozna obce komórki, wówczas uruchamia adaptacyjną odpowiedź odpornościową przeciwko nim. Z kolei rozpoznanie komórek przez układ HLA, jako swoich, chroni przed atakiem własnych limfocytów - i odrzuceniem przeszczepu komórek krwiotwórczych u Pacjentów po transplantacji. Dlatego właśnie sukces przeszczepienia krwiotwórczych komórek macierzystych w największym stopniu zależy od zgodności Dawcy i Biorcy, w zakresie układu HLA.

Znalezienie ”bliźniaka genetycznego”, czyli osoby, której antygeny zgodności tkankowej są takie same, jak nasze własne, są jest procesem bardzo trudnym, wymagającym przeprowadzenia szeregu badań i analiz, aby potwierdzić genetyczną zgodność pomiędzy Biorcą i ewentualnym Dawcą. Podstawowym badaniem, wykonywanym w tym celu, jest typowanie antygenów zgodności tkankowej – HLA. Czym są antygeny HLA?

RODZAJE ANTYGENÓW HLA

Układ HLA dzieli się na trzy klasy: HLA klasy I, II i III. Antygeny HLA o istotnym znaczeniu w transplantacjach komórek krwiotwórczych to antygeny HLA klasy I (HLA-A, HLA-B, HLA-C) i klasy II (HLA-DRB1, HLA-DQB1, HLA-DPB1). Każdy człowiek ma dwa komplety antygenów HLA klasy I i klasy II, czyli tzw. haplotypy HLA, z których jeden pochodzi od matki, a drugi od ojca, co powoduje naszą dużą różnorodność. Dla każdego antygenu HLA (A, B, C, DRB1, DQB1 i DPB1) istnieje bardzo dużo różnych wersji tego samego antygenu, co sprawia, że znalezienie Dawcy dla Pacjenta jest tak trudne. Zgodność w zakresie HLA umożliwia tolerancję immunologiczną, dzięki czemu układ odpornościowy chorego nie traktuje przeszczepionego szpiku jak ciała obcego i nie próbuje go zniszczyć. Im Dawca jest bardziej podobny do Biorcy pod względem HLA, tym większa szansa, że przeszczep nie zostanie odrzucony i nie rozwinie się choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD), która jest najpoważniejszym powikłaniem po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych.

OKREŚLANIE ZGODNOŚCI – DOBÓR DAWCY I BIORCY

Dawcą przeszczepu jest często członek rodziny - brat lub siostra, zgodny z Pacjentem w zakresie HLA. Wówczas mamy do czynienia z przeszczepieniem od dobranego Dawcy rodzinnego, w którym Dawca i Biorca odziedziczyli te same geny od matki i ojca. Plusem przy przeszczepieniach rodzinnych jest to, że oprócz zgodności antygenów HLA, dzieci od tych samych rodziców mają również podobne inne geny, co zmniejsza ryzyko powikłań po transplantacji. Jeśli w obrębie rodziny nie znajduje się zgodny Dawca, wówczas prowadzone są poszukiwania Dawcy niespokrewnionego, zgodnego z Biorcą w zakresie antygenów HLA. Antygeny zgodności tkankowej mogą być oznaczane serologicznie (wyłącznie HLA klasy I) lub typowane molekularnie (badanie DNA). W typowaniu, potwierdzającym HLA przed zabiegiem przeszczepienia, badanie wykonuje się metodą molekularną. Podczas badania antygenów HLA oznaczane są antygeny A, B, C, DRB1, DQB1 oraz DPB1. Ich określenie jest wystarczające dla klinik transplantacyjnych, aby uzyskać informację na temat zgodności Dawcy z Pacjentem.

DLACZEGO TAK TRUDNO ZNALEŹĆ ODPOWIEDNIEGO DAWCĘ?

Niełatwo znaleźć „bliźniaka genetycznego”, o czym świadczą liczby. Nasz genotyp jest niezwykle różnorodny, więc szanse na znalezienie zgodnego Dawcy są bardzo niskie. Prawdopodobieństwo wynosi 1: 20 000, a w przypadku rzadkiego genotypu aż 1 do kilku milionów. Z tego względu dane HLA wszystkich Dawców przesyłane są do światowej bazy Dawców szpiku, aby zwiększyć szansę na znalezienie zgodnego Dawcy dla potrzebującego Pacjenta. Najważniejszym kryterium doboru Dawcy jest zgodność w zakresie HLA. Mniejsze znaczenie ma zgodność grup krwi - po przeszczepieniu, wraz z komórkami macierzystymi Dawcy, Biorca przejmuje jego grupę krwi. Więcej na temat grupy krwi u Dawcy i Biorcy przeczytacie w artykule.

DLACZEGO WYMAZ, A NIE KREW?

Wymaz z wewnętrznej strony policzka jest prostą, wygodną i bezinwazyjną metodą, umożliwiającą samodzielne pobranie materiału do badań HLA. Prawidłowo pobrany wymaz – według dołączonej do pakietu rejestracyjnego instrukcji - pozwala na pobranie wystarczającej ilości materiału, z którego stosunkowo szybko można wyizolować DNA. Wymaz z jamy ustnej jest też łatwiejszy w transporcie, a dodatkowo charakteryzuje się długą stabilnością – nawet do kilku dni – co oznacza, że ma więcej czasu na to, aby trafić do badań. W przypadku krwi sprawa wymaga szybkiego działania, ponieważ próbka powinna trafić do laboratorium bezzwłocznie od momentu pobrania. I – co najważniejsze – na jakość materiału, pobranego z jamy ustnej, nie mają wpływu czynniki, które mogłyby mieć znaczenie w przypadku krwi, tj. przetoczenie krwi czy przyjmowane leki.

Organizm Pacjenta, wyniszczony chorobą nowotworową krwi, przypomina miasto, zniszczone wskutek kataklizmu lub wojny. Żeby na nowo mogło tętnić życiem, trzeba w nim uprzątnąć zniszczone fragmenty – i zastąpić je nowymi, mocnymi i dopasowanymi do siebie elementami tak, aby przywrócić dawną świetność i prawidłowe funkcjonowanie miastu. Żeby jednak to wszystko mogło się wydarzyć, potrzebny jest szczegółowy plan działania, stworzony przez doświadczonych inżynierów, którzy przed rozpoczęciem budowy sprawdzają wytrzymałość oraz jakość materiałów, służących do budowy poszczególnych fragmentów aglomeracji. Dokładnie tak samo dzieje się w przypadku organizmu Biorcy, którego układ krwiotwórczy, po przeszczepieniu od Dawcy zgodnego w zakresie HLA, musi odbudować się, aby prawidłowo funkcjonować. Współczesna transplantologia, tworzona przez zespoły doświadczonych specjalistów, dąży do tego, aby kwalifikując do przeszczepienia Dawcę i Biorcę, uzyskać pomiędzy nimi pełną zgodność w zakresie HLA, która zmniejsza ryzyko odrzucenia transplantacji.

______________________

BIBLIOGRAFIA:

Katarzyna Boguni-Kubik, Andrzej Lange Typowanie antygenów zgodności tkankowej dawców i biorców przeszczepów komórek hematopoetycznych