Choroby spichrzeniowe to uwarunkowane genetycznie schorzenia przebiegające z dysfunkcjami lizosomów, które odpowiadają między innymi za przemiany biochemiczne białek, węglowodanów i tłuszczów. Jakie są rodzaje chorób spichrzeniowych i jakie dają objawy? Czy można je wyleczyć?
Lizosomalne choroby spichrzeniowe (LChS) są rzadkimi chorobami genetycznymi, w przebiegu których dochodzi do zaburzenia funkcji lizosomów. Lizosomy to z kolei organella obecne w komórkach eukariotycznych (a więc i w komórkach zwierzęcych – w tym ludzkich), które odpowiadają za rozkładanie substancji pochłoniętych przez daną komórkę (proces pochłaniania substancji ze środowiska zewnętrznego określa się mianem endocytozy). W lizosomach, za sprawą hydrolaz (enzymów hydrolizujących) trawieniu ulegają przede wszystkim tłuszcze, białka i węglowodany. W chorobach spichrzeniowych obserwuje się gromadzenie niestrawionych substancji (glukozy, lipidów i innych) w lizosomach, co prowadzi do patologicznej akumulacji substratu w komórkach struktur organizmu, a tym samym w kluczowych narządach, powodując ich powiększenie i dalsze upośledzenie ich działania.
Choroby spichrzeniowe dziedziczone są w większości przypadków w sposób autosomalny recesywny (oznacza to, że oboje rodziców muszą być bezobjawowymi nosicielami uszkodzonej kopii genu), a tylko niektóre z nich (w tym choroba Fabry’ego i zespół Huntera) są sprzężone z chromosomem X (występuje tu więc dziedziczenie sprzężone z płcią). Niestety, do tej pory nie poznano dokładnego mechanizmu mutacji, na skutek której choroby spichrzeniowe występują u konkretnych Pacjentów.
Postawienie diagnozy choroby spichrzeniowej ma miejsce zwykle w dzieciństwie, a czasem odbywa się tuż po urodzeniu. Ponieważ wyróżnia się 4 główne typy chorób spichrzeniowych (a samych pojedynczych jednostek chorobowych w tej kategorii opisano ponad 40), to objawy mogą różnić się u poszczególnych Pacjentów zarówno charakterystyką, jak i nasileniem objawów i innymi aspektami. Niemniej, wyodrębnia się kilka symptomów wspólnych dla większości LChS. Czym charakteryzują się choroby spichrzeniowe u dzieci? Objawy obejmują przede wszystkim:
Mukopolisacharydozy to grupa chorób spichrzeniowych, w przebiegu których obserwuje się gromadzenie mukopolisacharydów w lizosomach – czyli związków należących do grupy glikozaminoglikanów (będących polisacharydami). Jest to spowodowane niedoborami enzymów rozkładających mukopolisacharydy. W wyniku upośledzenia tego procesu, u Pacjentów rozwija się wiele zmian w obrębie organów wewnętrznych i struktur organizmu. Dochodzi do splenomegalii (powiększenia śledziony), hepatomegalii (powiększenia wątroby), uszkodzenia zastawek serca, szpiku kostnego, naczyń krwionośnych. U Pacjentów występują charakterystyczne, grube rysy twarzy, a oprócz tego – sztywność stawów, spastyczność mięśni czy bielmo rogówki. Chorzy cierpiący na mukopolisacharydozy często umierają w wyniku zawału serca.
Przykłady chorób spichrzeniowych z grupy mukopolisacharydoz: zespół Hurier, zespół Huntera.
W tej grupie podstawą rozwoju procesu chorobowego jest gromadzenie się w komórkach mózgowia gangliozydów, należących do substancji tłuszczowych. Odpowiada za to niedobór enzymu beta-heksozaminidazy A, biorącego udział w procesie rozkładu wymienionej substancji. W przebiegu chorób z grupy gangliozydoz obserwuje się u dzieci upośledzenie funkcjonowania psychoruchowego (objawy te nie pojawiają się od urodzenia, a dopiero w późniejszych miesiącach). Niestety, Pacjenci dotknięci gangliozydozą umierają zwykle przed ukończeniem 4. roku życia.
Przykłady chorób spichrzeniowych z grupy gangliozydoz: sialidoza, choroba Schindlera, choroba Taya-Sachsa.
Lipidozy i sfingolipidozy to szeroka grupa chorób spichrzeniowych, które – ogólnie rzecz biorąc – wynikają z niedoborów enzymów rozkładających w liposomach różnego rodzaju lipidy (substancje tłuszczowe). W przebiegu tego rodzaju schorzeń u Pacjentów dochodzi do wielonarządowych patologii, a w tym do powiększenia wątroby i śledziony, uszkodzenia OUN (ośrodkowego układu nerwowego) wraz z jego wszystkimi następstwami – w tym z zaburzeniami nastroju, zaburzeniami czucia, rozwoju psychofizycznego i innymi.
Przykłady chorób spichrzeniowych z grupy sfingolipidoz: choroba Gauchera, choroba Niemanna-Picka typu A i B, choroba Fabry’ego.
Przykłady chorób spichrzeniowych z grupy lipidoz: choroba Niemanna-Picka typu C i D, choroba Wolmana.
W przebiegu glikogenoz obserwuje się niedobór enzymów odpowiedzialnych za metabolizm glikogenu, który gromadzi się w różnych narządach i tkankach – ale głównie w wątrobie oraz w mięśniach. Z tego względu wyróżnia się glikogenozy z przewagą zaburzeń mięśniowych, objawiających się osłabieniem siły mięśni, a także glikogenozy z przewagą zaburzeń funkcjonowania wątroby – w tym z powiększeniem tego narządu oraz obniżeniem poziomu glukozy we krwi (hipoglikemią).
Przykłady chorób spichrzeniowych z grupy glikogenoz: choroba von Gierkego, choroba Coriego, choroba Herosa czy choroba Pompego (w której przebiegu obserwuje się również powiększenie serca, z uwagi na gromadzenie się glikogenu właśnie w tym mięśniu).
Terapia lizosomalnych chorób spichrzeniowych w większości przypadków opiera się na leczeniu objawowym (z uwagi na wspomnianą już nieznajomość dokładnych mechanizmów prowadzących do rozwoju schorzenia). Obecnie jednak, u niektórych Pacjentów z konkretnymi LChS wdraża się leczenie przyczynowe, obejmujące między innymi takie metody, jak:
Leczenie objawowe obejmuje różne metody łagodzenia następstw postępującej choroby. U Pacjentów wdraża się więc wiele postaci fizjoterapii, a także dietę. Mimo wymienionych metod leczenia, zarówno diagnostyka, jak i postępowanie terapeutyczne w chorobach spichrzeniowych jest nadal utrudnione – z uwagi na rzadkie występowanie przypadków oraz nieznajomość procesu ich powstawania. Z tego względu część Pacjentów umiera już w niemowlęctwie.
Źródła: