Zdrowy Dawca

HIV – ryzyko zarażenia, pierwsze objawy, diagnostyka i leczenie

Problem zarażeń ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV) jest poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. W Polsce rocznie rejestruje się średnio 1,2 tysiąca nowych przypadków zakażenia, a globalnie z wirusem HIV żyje około 39 milionów osób.

Konsultant merytoryczny Grzegorz Hensler

Lekarz konsultant w Fundacji DKMS

Grzegorz.Hensler@dkms.pl

Więcej artykułów

Wczesne rozpoznanie HIV jest nie tylko kluczowe ze względu na leczenie Pacjentów, ale również zapobieganie rozprzestrzeniania się patogenu.

Co to jest HIV? Czym jest AIDS?

Wirus nabytego niedoboru odporności (z ang. human immunodeficiency virus – HIV) należy do rodziny retrowirusów. Atakuje on przede wszystkim białe krwinki – komórki układu odpornościowego – które zlokalizowane są we krwi, przewodzie pokarmowym, ośrodkowym układzie nerwowym oraz szpiku kostnym.

Przebieg zakażenia HIV zależy m.in. od:

stanu zdrowia i uwarunkowań genetycznych zarażonego,
drogi zakażenia,
typu wirusa (HIV-1 lub HIV-2).

Na tempo rozwoju zarażenia HIV oddziałuje także to, które komórki układu odpornościowego zostaną zaatakowane jako pierwsze – limfocyty T mające na błonie komórkowej cząsteczkę CD4, monocyty czy makrofagi.

Zarażenie HIV może przez wiele lat nie dawać żadnych objawów, a osoba zakażona funkcjonować w społeczeństwie bez świadomości o namnażaniu się wirusa. Średnio po 8-10 latach od zakażenia HIV, dochodzi do rozwoju zespołu nabytego niedoboru odporności (acquired immunodeficiency syndrome – AIDS).

Jak dochodzi do zakażenia HIV?

Do zakażenia wirusem HIV może dojść:

przez kontakty seksualne niezabezpieczone prezerwatywą – w tym waginalne, analne, oralne.
drogą krwi podczas używania wspólnych igieł i/lub strzykawek albo zakłucia/skaleczenia zanieczyszczonym ostrym przedmiotem.
wertykalnie z matki na dziecko w okresie ciąży (przez łożysko), porodu lub karmienia piersią.

Aktualnie wyróżnić można dwa typy wirusa nabytego niedoboru odporności – HIV-1 oraz HIV-2. Zakażenia pierwszym z nich najczęściej dotyczą mieszkańców krajów rozwiniętych Europy, Ameryki i Azji, w mniejszym stopniu Afryki. Zarażenie postacią HIV-2 powszechniej występuje w Afryce (przede wszystkim zachodniej) niż w państwach Europy i USA (wykryto jedynie pojedyncze przypadki).

Wirus HIV – pierwsze objawy i rozwój choroby

Rozwój zakażenia wirusem HIV można podzielić na kilka etapów. Na początku chory przez długi czas nie wykazuje żadnych objawów zarażenia lub dolegliwości są na tyle skąpe i niecharakterystyczne, że trudno je powiązać z zarażeniem HIV.

Po kilku tygodniach od zakażenia HIV mogą wystąpić następujące fazy choroby:

1. Ostra choroba retrowirusowa

Objawy ostrej choroby retrowirusowej występują nagle, po ok. 2-4 tygodniach od zarażenia patogenem i trwają do 14 dni. Wśród najczęstszych dolegliwości wymienić należy m.in.:

gorączkę,
powiększone węzły chłonne szyjne i pod pachami,
bóle brzucha, biegunkę i nudności,
bóle mięśniowo-stawowe,
bóle gardła i trudności z przełykaniem,
bóle głowy,
wysypkę skórną.

Warto nadmienić, iż chory może zmagać się z utratą apetytu, spadkiem masy ciała oraz złym samopoczuciem. U niektórych zarażonych etap ostrej choroby retrowirusowej przebiega w sposób skąpoobjawowy lub bezobjawowy.

2. Stadium bezobjawowe

Faza ta występuje bezpośrednio po ostrej chorobie retrowirusowej. Nie towarzyszą jej żadne objawy. U osób niezdiagnozowanych i nieleczonych stadium bezobjawowe może trwać od 1,5 roku do nawet 15 lat.

3. Przetrwała uogólniona limfadenopatia

Przetrwała uogólniona limfadenopatia rozwija się w końcowym okresie ostrej choroby retrowirusowej. Jej charakterystycznym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych zlokalizowanych w okolicach szyi i pach trwające przez dłuższy czas (ponad 3 miesiące). Na tym etapie chory może skarżyć się na przewlekłe zmęczenie, a także często rozwijające się infekcje pokarmowe, oddechowe i skórne.

4. Stadium objawowe zakażenia HIV

W tym okresie u zakażonego mogą wystąpić takie objawy jak:

półpasiec,
różne choroby skóry i błon śluzowych (angiomatoza bakteryjna, leukoplakia włochata, kandydoza, dysplazja oraz rak szyjki macicy),
listerioza,
zapalenie narządów miednicy mniejszej,
gorączka (utrzymująca się dłużej niż 1 miesiąc),
biegunka (utrzymująca się dłużej niż 1 miesiąc).

U chorego na tym etapie zakażenia wirusem HIV mogą także pojawić się objawy małopłytkowości, charakteryzującej się wybroczynami na podniebieniu, a także neuropatii obwodowej, objawiającej się bólem, drętwieniem i osłabieniem kończyn.

5. Pełnoobjawowe AIDS

W fazie pełnoobjawowego AIDS występują tzw. choroby wskaźnikowe, które rzadko występują u osób, które nie są zarażone HIV. W grupie tej znajdują się m.in.:

zakażenia oportunistyczne (wywołane przez drobnoustroje, które u osób niezakażonych HIV nie powodują chorób), w tym np. kandydoza przełyku, cytomegalia, bakteryjne zapalenie płuc, gruźlica.
nowotwory, w tym np. mięsak Kaposiego, chłoniaki, rak szyjki macicy.
zespoły chorobowe, w tym encefalopatia związana z zakażeniem HIV i zespół wyczerpania.

Pełnoobjawowe AIDS to ostatnie stadium zakażenia wirusem HIV.

Rozpoznanie zakażenia wirusem HIV

W kwestii ryzyka zakażenia HIV warto zaznaczyć, że nie istnieje wyodrębniona grupa ludzi szczególnie narażonych na ten patogen – to ryzykowne zachowania doprowadzają do infekcji wirusem nabytego niedoboru odporności.

W rozpoznaniu zakażenia wirusem HIV wykorzystuje się różne badania, natomiast najbardziej wiarygodne wyniki dają testy laboratoryjne wykonywane z krwi żylnej. Podczas dwukrotnie przeprowadzanego badania sprawdza się, czy w pobranej próbce występują:

przeciwciała anty-HIV

lub

przeciwciała anty-HIV i antygen p24.

W chwili obecnej zaleca się wykorzystywanie – jako badań przesiewowych – testów IV generacji, które wykrywają przeciwciała anty-HIV oraz antygen p24.

Problemem diagnostycznym we wczesnej fazie zakażenia HIV jest tzw. okno serologiczne. To okres, w którym testy w kierunku zarażenia patogenem dają ujemny wynik (z powodu braku lub niskiego poziomu przeciwciał przeciwko wirusowi HIV w organizmie). Okno serologiczne może trwać – w zależności od wykonanego testu – od dwóch tygodni do 6 tygodni (klasycznie przyjmowało się, że do sześciu miesięcy). Dlatego, jeśli doszło do sytuacji niosącej ryzyko zakażenia wirusem HIV, badanie przeprowadzone testem IV generacji należy powtórzyć po 6 tygodniach.

Co oznacza wynik dodatni testu na HIV?

W przypadku wyniku reaktywnego (dodatniego) testu przesiewowego należy wykonać badanie molekularne (NAAT) w celu potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia. Nie zaleca się już powszechnego stosowania testów serologicznych do potwierdzenia zakażenia HIV (np. testów Western Blot).

Co oznacza wynik ujemny testu na HIV?

Ujemne wyniki testów przesiewowych nie wymagają weryfikacji, chyba, że zostały wykonane w okienku serologicznym. Wówczas test należy powtórzyć po 6 tygodniach.

Gdzie w Polsce można wykonać nieodpłatne badanie w kierunku zakażenia HIV?

Test, bezpłatnie, bez skierowania i anonimowo można zrobić w jednym z wojewódzkich punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD). Adresy PKD znajdziesz tu: https://aids.gov.pl/pkd/ Istnieje także możliwość wykonania badań komercyjnych.

Wirus nabytego niedoboru odporności HIV – leczenie i rokowania

W leczeniu zakażenia HIV stosuje się tzw. kombinowaną terapię antyretrowirusową (ARV), której celem jest spowolnienie replikacji wirusa w organizmie. Leczenie stosuje się u każdego zarażonego patogenem – także u Pacjentów niewykazujących żadnych objawów. Terapia polega na stosowaniu różnych kombinacji leków, w tym m.in. nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej tryptazy czy inhibitorów proteazy.

Leczenie przyczynia się do spadku śmiertelności wśród zakażonych HIV, a także pozwala wydłużyć czas pomiędzy pierwszą fazą zarażenia patogenem a pełnoobjawowym AIDS.

Czy można całkowicie wyleczyć HIV?

Obecnie dostępne leczenie farmakologiczne nie umożliwia całkowitego wyleczenia osoby zakażonej wirusem HIV. Celem terapii jest zahamowanie namnażania się wirusa.

Czy jest szczepionka przeciwko HIV?

Na tę chwilę nie wynaleziono szczepionki przeciwko wirusowi nabytego niedoboru odporności oraz AIDS.

Kiedy można zakończyć leczenie HIV?

Jeżeli lekarz zaleci rozpoczęcie leczenia, musi być ono kontynuowane nieprzerwanie do końca życia chorego. Warto pamiętać, że nieleczone zarażenie HIV prowadzi do zgonu u ok. 90% Pacjentów w ciągu kilku lat.

Metody o potwierdzonej skuteczności w zapobieganiu HIV

By zapobiec zakażeniu HIV, warto pamiętać, iż najskuteczniejszą formą ochrony jest unikanie ryzykownych zachowań. Do metod o potwierdzonej skuteczności w zapobieganiu HIV można ponadto zaliczyć:

używanie prezerwatyw,
ograniczenie liczby partnerów seksualnych oraz unikanie przygodnych kontaktów seksualnych,
wykonanie badania w kierunku HIV (i innych zakażeń przenoszonych drogą płciową) przed podjęciem współżycia seksualnego,
wykonywanie badania w kierunku zakażenia HIV i innych chorób przenoszonych drogą płciową co 3 miesiące u osób, u których stwierdza się duże ryzyko zarażenia patogenami,
korzystanie z programów wymiany igieł, strzykawek i innego sprzętu,
leczenie substytucyjne w przypadku uzależnienia od opioidów albo skierowanie do ośrodków terapii uzależnień,
profilaktykę poekspozycyjną (po narażeniu na materiał zakaźny),
profilaktykę przedekspozycyjną PrEP,
stosowanie odpowiedniego leczenia w czasie porodu i po porodzie u zakażonej matki oraz noworodka[2].

Warto pamiętać, iż do zakażenia HIV nie może dojść np. poprzez korzystanie ze wspólnych talerzy, szklanek czy sztućców z osobą zarażoną, ale też m.in. przez uprawianie sportu, dotyk czy podczas kontaktów towarzyskich.

Gdzie szukać informacji dla osób zakażonych HIV?

Osoby zakażone wirusem HIV mogą szukać rzetelnych i sprawdzonych informacji na takich stronach internetowych jak np.:

https://www.gov.pl/web/zdrowie/informacje-dla-osob-zakazonych-hiv,
https://aids.gov.pl/,
https://www.hiv-aids.edu.pl/.

Dodatkowo chorzy na HIV mogą zwrócić się o pomoc do doradców PKD.

Wirus HIV a dawstwo szpiku

Osoba zakażona wirusem HIV nie może zarejestrować się w bazie potencjalnych Dawców szpiku.

Bibliografia:

[1] na podstawie: https://aids.gov.pl/?s=profilaktyka+przedekspozycyjna (dostęp: 10.05.2024).

[2] na podstawie: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/HIV-AIDS/158254,zakazenie-hiv (dostęp: 10.05.2024).