Nawet jeden na cztery przypadki zdiagnozowanej białaczki u dorosłych, to przewlekła białaczka szpikowa. Najczęściej chorują na nią osoby między 40. a 50. rokiem życia. Jednym z jej objawów jest uczucie pełności w jamie brzusznej. Co jeszcze powinieneś wiedzieć o CML?
Przewlekła białaczka szpikowa określana jest skrótem CML (ang. chronic myeloid leukemia). Podobnie jak w innych typach białaczki, jest to choroba nowotworowa układu krwiotwórczego, której źródłem jest nowotworowy rozrost zmutowanej komórki macierzystej szpiku kostnego.
Zmiany w komórkach macierzystych polegające na nieprawidłowym połączeniu fragmentów chromosomu 9 i chromosomu 22 doprowadzają do powstania chromosomu Philadelphia (Ph). W efekcie tej mutacji dochodzi do połączenia genów BCR i ABL i powstania genu fuzyjnego BCR/ABL. Białko, które jest produktem tego nieprawidłowego genu nazywa się BCR-ABL1 i odpowiada za rozwój choroby. Sprawia ono, że komórki białaczkowe dzielą się intensywnie niezależnie od sygnałów naszego organizmu. W efekcie w szpiku kostnym dochodzi do „nadprodukcji” patologicznych, zmutowanych krwinek białych, szczególnie linii granulocytarnej. Nieprawidłowe komórki przechodzą następnie do krwiobiegu. Jednocześnie zahamowana zostaje produkcja krwinek czerwonych i płytkowych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Chociaż przewlekła białaczka szpikowa występuje u osób w każdym wieku, zdecydowanie częściej chorują na nią dorośli niż dzieci. Szczyt zachorowań przypada między 40. a 50. rokiem życia. Roczna zapadalność wynosi 1-1,5 na 100 tys. osób. Według różnych źródeł, może ona stanowić od 15 do 25 proc. wszystkich zdiagnozowanych przypadków białaczki. Nieco częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet.
Podobnie jak w przypadku innych typów białaczki, także przyczyny przewlekłej białaczki szpikowej nie są w pełni znane. Na podstawie badań bliźniąt jednojajowych, z których jedno zapadło na CML, a drugie nie, naukowcy sugerują jedynie, że jest to choroba nabyta. Jedynym poznanym czynnikiem, który przyczynia się do jej pojawienia się, jest ekspozycja na promieniowanie jonizujące.
W odróżnieniu od białaczki ostrej, białaczka przewlekła - czy to szpikowa czy limfocytowa - przez długi czas nie daje o sobie znać. Zmiany w organizmie nie zachodzą dynamicznie i nie dają jednoznacznych, nagłych objawów chorobowych. Może minąć nawet kilka lat zanim nowotwór zostanie zdiagnozowany. Do diagnozy prowadzą często wyniki profilaktycznych badań krwi. Przede wszystkim uwagę zwraca znacznie podwyższony poziom leukocytów - średnia w chwili rozpoznania wynosi 100 tys./μl, podczas gdy norma dla osoby dorosłej to 4-10 tys./μl. Inne przyczynki do pogłębionej diagnostyki to m.in. obecność blastów, czyli nieprawidłowych komórek białaczkowych, podwyższona liczba bazofili albo nadmierna lepkość krwi.
Inne objawy przewlekłej białaczki szpikowej to:
Rzadziej mogą też występować takie objawy jak zaburzenia świadomości czy widzenia.
Jeśli istnieje podejrzenie przewlekłej białaczki szpikowej, badania powinny zostać poszerzone. Niezbędna jest wówczas biopsja aspiracyjna lub trepanobiopsja szpiku, czyli pobranie próbki szpiku kostnego. O ile materiał pobrany podczas biopsji aspiracyjnej pozwala na ocenę komórek szpiku, o tyle na podstawie trepanobiopsji można określić całą jego strukturę (np. na ile nasilone jest włóknienie). Badania cytogenetyczne pozwalają na wykrycie nieprawidłowości chromosomowych, czyli m.in. obecności chromosomu Philadelphia oraz fuzyjnego genu BCR/ABL.
W rozpoznawaniu CML, poza morfologią z rozmazem krwinek białych, wykonuje się także dodatkowe badania krwi jak badanie aktywności fosfatazy zasadowej granulocytów czy badanie stężenia kwasu moczowego w surowicy. Wykonywane są także badania obrazowe, np. badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej z pomiarem wielkości śledziony i wątroby.
Wszystkie te badania pomagają nie tylko w postawieniu rozpoznania, ale także w ocenie w jakim stadium jest choroba. Wyróżnia się bowiem trzy fazy: przewlekłą, akceleracji (przyspieszenia) oraz blastyczną (tzw. kryza białaczkowa). Określenie fazy jest niezbędne do dobrania terapii.
Przewlekła białaczka szpikowa jest możliwa do zahamowania i wyleczenia. Leczenie, szczególnie w pierwszej fazie, czyli przewlekłej, zwykle ma formę farmakologiczną. Stosuje się leki z grupy inhibitorów kinazy tyrozynowej (TKI): imatynib, dazatynib, nilotynib, bosutynib, oraz ponatynib. Są to leki, które hamują działanie nieprawidłowego białka fuzyjnego BCR-ABL1, o którym wspominaliśmy powyżej. Na świecie zarejestrowane są też inne leki o analogicznym działaniu. Obecnie unika się stosowania takich leków jak interferon i hydroksomocznik, gdyż ich działanie nie było tak skuteczne, jak inhibitorami kinaz tyrozynowych. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy są one wprowadzane do terapii.
Celem leczenia z zastosowaniem TKI jest uzyskanie remisji molekularnej, czyli takiego stanu, gdy nie są wykrywane zmiany genetyczne charakterystyczne dla przewlekłej białaczki szpikowej. U wybranych chorych z optymalną i długotrwałą odpowiedzią na leczenie, można rozważyć nawet zakończenie terapii TKI i obserwację.
Jeśli jednak leczenie farmakologiczne nie prowadzi do remisji albo choroba została wykryta w fazie akceleracji albo przełomu blastycznego, często do farmakoterapii dołącza się chemioterapię. Jest ona analogiczna jak w przypadku ostrej białaczki. W sytuacji, gdy Pacjent jest oporny na przyjmowane leki i/lub jeśli występują dodatkowe mutacje - można też rozważyć przeszczepienie allogenicznych krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku. Materiał do transplantacji może pochodzić od osoby spokrewnionej bądź niespokrewnionej. Ponieważ przeszczepienie jest zabiegiem obarczonym ryzykiem, dlatego obecnie, w erze leków TKI, jest rzadko stosowane.
U kobiet w ciąży lub przy braku możliwości zastosowania TKI oraz allotransplantacji szpiku, stosuje się leczenie Interferonem alfa. Lekiem, który podaje się też Pacjentom z przewlekłą białaczką szpikową jest hydroksykarbamid. Trzeba jednak mieć na uwadze, że obecnie stosuje się go krótkotrwale w celu redukcji liczby komorek białaczkowych.
Od czasu wdrożenia leczenia z zastosowaniem TKI, rokowanie w przewlekłej białaczce szpikowej znacznie się poprawiło i przewidywalna długość życia jest podobna, jak w populacji ogólnej.
Dowiedz się więcej o procesie rejestracji i wymaganiach wobec Dawców szpiku. Sprawdź, czy możesz zostać Dawcą i podarować komuś drugą szansę na życie!
Bibliografia:
Szczeklik A. (red.), „Choroby wewnętrzne”, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0.
Szczeklik A., „Interna Szczeklika”, Medycyna Praktyczna, Kraków 2021, ISBN 9788374306690.
Sacha T., Lewandowski K., Hellmann A. i wsp., „Rekomendacje PALG dotyczące diagnostyki i leczenia przewlekłej białaczki szpikowej w 2013 r.”, Acta Haematologica Polonica 44 (2013), ISSN 0001-5814.
Sacha T., Foryciarz K., „Diagnostyka i ocena skuteczności leczenia przewlekłej białaczki szpikowej”, Hematologia 2010, tom 1, nr 3, Via Medica, ISSN 2081–0768.