O nowotworach krwi

Profilaktyka chorób nowotworowych – co obejmuje i dlaczego warto o niej pamiętać?

Profilaktyka chorób nowotworowych to zbiór dobrych praktyk, zaleceń i działań, mających na celu zapobieganie chorobom nowotworowym oraz zmniejszenie śmiertelności z powodu tych schorzeń. Jakie elementy powinna uwzględniać profilaktyka nowotworów i w jaki sposób zachować czujność onkologiczną?

Konsultant merytoryczny Grzegorz Hensler

Lekarz konsultant w Fundacji DKMS

Grzegorz.Hensler@dkms.pl

Więcej artykułów

Rodzaje profilaktyki chorób nowotworowych

Profilaktykę chorób nowotworowych, określaną również mianem czujności onkologicznej, dzieli się na trzy etapy czy też fazy:

profilaktykę pierwotną (pierwszego rzędu), mającą na celu zapobieganie wystąpieniu choroby. Wśród czynników sprzyjających zachorowaniu na nowotwór wyróżnia się czynniki niemodyfikowalne (na przykład płeć, wiek czy obciążenia genetyczne), ale także czynniki modyfikowalne – dietę, aktywność fizyczną, nałogi i inne. Profilaktyka pierwotna dotyczy czynników możliwych do zmiany bądź poprawy, a oprócz tego uwzględnia edukację oraz szerzenie świadomości o zapobieganiu chorobom onkologicznym;
profilaktykę wtórną (drugiego rzędu), ukierunkowaną przede wszystkim na zmniejszenie śmiertelności populacji w wyniku chorób nowotworowych. Profilaktyka wtórna obejmuje między innymi badania przesiewowe (inaczej określane również mianem skriningowych), dzięki którym w społeczeństwie udaje się zidentyfikować Pacjentów o zwiększonym ryzyku zachorowania na nowotwór oraz Pacjentów w początkowej fazie choroby – możliwej do efektywnego leczenia. Dostępne są m.in. finansowane z funduszy publicznych, programy wczesnego wykrywania raka piersi, raka płuc u palaczy, raka szyjki macicy, nowotworów głowy i szyi, nowotworów skóry czy nowotworów urologicznych;
profilaktykę trzeciorządową (inaczej określaną jako profilaktykę trzeciej fazy), skierowaną do osób już chorujących lub pozostających w remisji. Ten rodzaj profilaktyki ma za zadanie zatrzymać rozwój choroby lub znacząco go opóźnić, a w przypadku Pacjentów wyleczonych – zapobiec nawrotom schorzenia.

Więcej informacji o praktycznych zaleceniach dotyczących profilaktyki nowotworów w życiu codziennym (obejmujących zarówno profilaktykę pierwotną, jak i wtórną) znalazło się w Europejskim Kodeksie Walki z Chorobami Nowotworowymi, będącym swoistym poradnikiem dla lekarzy i Pacjentów.

Profilaktyka nowotworów – dlaczego jest tak istotna?

Zarówno zagadnienie profilaktyki nowotworowej, jak i czujności onkologicznej będzie stawało się – w kontekście zdrowia publicznego – coraz bardziej istotną kwestią. Wynika to nie tylko z uwagi na zmieniający się styl życia oraz przewidywaną długość życia populacji, ale również z rosnącej ekspozycji na czynniki sprzyjające zachorowaniom, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia liczby Pacjentów onkologicznych.

Jakie formy i zadania ma profilaktyka chorób nowotworowych?

przede wszystkim mają one na celu zwiększenie świadomości Pacjentów na temat modyfikowalnych czynników sprzyjających zachorowaniu na raka. Chodzi tu o nieodpowiednią dietę, utrzymywanie zbyt wysokiej masy ciała, brak aktywności fizycznej, intensywną ekspozycję na promieniowanie UV, używanie alkoholu i tytoniu czy przebywanie w zanieczyszczonym środowisku. Dzięki wiedzy na temat onkogenności tych czynników, społeczeństwo jest w stanie ograniczyć ich wpływ na własne życie. Uświadamianie Pacjentów dotyczy też oczywiście konieczności wykonywania badań przesiewowych i uczestniczenia w innych procedurach medycznych będących elementami profilaktyki nowotworów (szczepienia na HPV, badania genetyczne i inne);
regularnie prowadzone działania profilaktyczne – zwłaszcza z zakresu profilaktyki wtórnej – pozwalają na szybkie wykrycie nowotworów (lub nawet tzw. stanów przedrakowych), co w większości przypadków pozwala na natychmiastowe wdrożenie leczenia i zwiększa szansę na całkowite wyzdrowienie Pacjenta;
w obecnych czasach coraz trudniej zapobiega się ekspozycji na wszystkie czynniki sprzyjające wystąpieniu nowotworu. Wiele osób żyje w permanentnym stresie, pracując przez wiele godzin w ciągu dnia i zaniedbując zdrową dietę, aktywność fizyczną oraz odpoczynek. Niektóre źródła mówią o cukrzycy czy otyłości jako o chorobach cywilizacyjnych – dotykających coraz większą liczbę osób. Wszystko to sprawia, że ryzyko zachorowania rośnie, dlatego świadomość dotycząca niebezpiecznych czynników i profilaktyki jest tak istotna.

Co obejmuje profilaktyka chorób nowotworowych?

Wspomniany już powyżej dokument, czyli Europejski Kodeks Walki z Rakiem, stanowi zbiór najlepszych porad profilaktycznych, wspierających zmniejszanie ryzyko zapadnięcia na nowotwór. Wśród najważniejszych zasad wyróżnia się:

ograniczenie, a najlepiej całkowitą rezygnację z używek. Najbardziej kancerogenną (a więc rakotwórczą) substancją jest dym tytoniowy, którego składniki mają zdolność do degradacji komórek oraz do stymulowania procesów nowotworzenia. Zalecane jest również odstawienie alkoholu, którego spożycie zwiększa ryzyko wystąpienia m.in. nowotworów głowy, szyi i jamy ustnej;
utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Otyłość jest jednym z czynników przyczyniających się nie tylko do zwiększenia ryzyka chorób nowotworowych, ale również do zapadania na schorzenia układu sercowo-naczyniowego oraz na choroby metaboliczne (cukrzyca, miażdżyca);
prowadzenie stylu życia uwzględniającego zdrową, zrównoważoną dietę, zgodną z Piramidą Zdrowego Żywienia – bogatą w warzywa, owoce, produkty zawierające błonnik, a z ograniczeniem spożycia mięsa, cukru, soli oraz produktów wysokoprzetworzonych;
regularną aktywność fizyczną. Ćwiczenia, ruch, aktywność fizyczna działają protekcyjnie na komórki organizmu, poprawiają jego wydolność i chronią przed zachorowaniem na nowotwory, a u osób po leczeniu onkologicznym zmniejszają ryzyko nawrotu choroby;
ograniczenie ekspozycji na promieniowanie UV (czyli na promieniowanie słoneczne). W celu profilaktyki nowotworów skóry zaleca się całkowitą rezygnację z solariów, a także stosowanie wysokiej ochrony przeciwsłonecznej – zwłaszcza wiosną, latem i jesienią, w godzinach południowych;
ograniczenie ekspozycji na czynniki i substancje rakotwórcze w domu i w pracy. Chodzi tu przede wszystkim o prawidłowe zabezpieczanie skóry, oczu i dróg oddechowych w przypadku kontaktu z pyłami, dymami czy innymi substancjami, zawierającymi potencjalnie składniki kancerogenne;
karmienie piersią po porodzie, a także rezygnacja lub ograniczenie korzystania z HTZ (hormonalnej terapii zastępczej w przebiegu menopauzy – jeśli oczywiście takie ograniczenie jest możliwe);
szczepienia profilaktyczne dzieci i dorosłych na choroby zwiększające ryzyko rozwoju nowotworu. Mowa tu przede wszystkim o szczepieniach na wirusa HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) oraz HBV (wirusowe zapalenie wątroby typu B);
regularne wykonywanie badań przesiewowych w kierunku nowotworów. Najważniejsze z nich to cytologia szyjki macicy, USG piersi lub mammografia, a także kolonoskopia. Warto wspomnieć tu także o samobadaniach (u kobiet o samobadaniu piersi, u panów – o samobadaniu jąder), a także o badaniu prostaty i okresowym USG transwaginalnym.

Ważnym elementem profilaktyki nowotworów jest również zidentyfikowanie obciążeń genetycznych w wywiadzie rodzinnym. Chodzi tutaj zwłaszcza o raka piersi, jajników oraz nowotworów przewodu pokarmowego (szczególnie raka jelita grubego i żołądka). Dotyczy to zwłaszcza osób z wczesnymi i licznymi zachorowaniami na choroby nowotworowe u najbliższych członków rodziny. Obecnie dostępne są dla Pacjentów badania genetyczne, które mogą wykryć mutacje genetyczne odpowiedzialne za zwiększenie ryzyka zapadnięcia na choroby nowotworowe. Ten rodzaj profilaktyki odbywa się pod opieką poradni onkologiczno-genetycznych.

Źródła: