Nawroty w chorobach nowotworowych krwi - objawy i rokowania

Na skuteczność terapii może wpłynąć wiele czynników (m.in. wiek chorego czy ogólny stan zdrowia). Celem leczenia jest uzyskanie trwałej, najlepszej remisji choroby albo nawet wyleczenia, co przy obecnych postępowaniach, włącznie z zastosowaniem transplantacji komórek krwiotwórczych i szpiku jest coraz bardziej możliwe. Niestety, czasem pojawiają się nawroty, czyli tzw. wznowy choroby. Dowiedz się więcej na ich temat oraz poznaj sposoby leczenia.

Wznowa choroby nowotworowej a przerzut

Na początku warto omówić różnicę między tym, co oznacza wznowa choroby nowotworowej a co przerzut. Ten pierwszy termin określany jest inaczej jako nawrót choroby nowotworowej. To ponowne pojawienie się komórek nowotworowych wówczas, gdy Pacjent już ich nie miał po zakończeniu leczenia, a więc był w remisji. Wznowa choroby nowotworowej może wystąpić w każdej chwili – nawet po kilku latach od zakończenia terapii, aczkolwiek im dłuższy jest czas remisji, tym większa szansa, że nawrotu nie będzie. To, jakie mogą być rokowania nawrotu nowotworu, jest uzależnione od wielu czynników, takich jak rodzaj choroby, stadium jego zaawansowania w momencie wznowy, a także wiek Pacjenta, stan ogólny i występowanie chorób współistniejących.

Natomiast przerzut nowotworu oznacza, że aktywny nowotwór rozprzestrzenił się z miejsca jego pierwotnej lokalizacji do innych tkanek czy węzłów chłonnych. O przerzutach mówimy przede wszystkim przy klasyfikacji nowotworów litych (np. rak jelita grubego, płuca jajnika lub innych). Przy chorobach nowotworowych szpiku i krwi to określenie jest najczęściej nieużyteczne. Przy przerzutach, komórki nowotworowe odrywają się od pierwotnego guza i następuje ich rozsiew drogą krwi, układu limfatycznego czy też przez ekspansję miejscową do tkanek przylegających do guza. W efekcie oderwane komórki atakują inne narządy, doprowadzając do rozwoju nowotworu w innym miejscu. Rokowania również w tym przypadku są bardzo zróżnicowane, ale największe prawdopodobieństwo wystąpienia przerzutu ma miejsce w przypadku zaawansowanej choroby nowotworowej. Zazwyczaj, im większy guz, tym większe ryzyko przerzutu.

Nawrót to zatem powrót choroby, a przerzut – jej rozszerzenie się na inne tkanki i narządy.

Wznowy choroby nowotworowej

Nawrót choroby pojawia się, gdy remisja białaczki lub innej choroby nowotworowej krwi okazuje się tylko czasowa, a cechy choroby i objawy powracają. Pacjenci, u których wcześniej określono rokowania jako średnie lub złe, są narażeni na nawroty bardziej niż chorzy o dobrych rokowaniach, co wynika z genetycznych właściwości klonu komórek nowotworowych. Ogromne znaczenie ma również cytogenetyczny i molekularny rodzaj zdiagnozowanej białaczki i ewentualne kolejne zmiany w tej sferze przy wznowie. Szanse na wznowę obniża także przeszczepienie szpiku od Dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego (przeszczep allogeniczny), choć niesie on ze sobą ryzyko reakcji immunologicznej pomiędzy komórkami Dawcy a Biorcy, czyli wystąpienia choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi lub odrzucenia przeszczepu.

Jeśli mamy do czynienia z nawrotami, to najczęściej pojawiają się one w ciągu kilku/kilkunastu miesięcy po zakończeniu leczenia, kiedy Pacjent wciąż pozostaje pod systematyczną opieką medyczną. Dlatego też dość szybko wykrywa się ewentualne wznowy. Występujące podczas nawrotu choroby objawy są najczęściej podobne do tych przy wyjściowym rozpoznaniu choroby, ale czasami mogą też się różnić od nich. Najczęściej, jeśli stan chorego ocenia się na dobry, a występuje duże ryzyko nawrotu nowotworu układu krwiotwórczego, Pacjent może zostać zakwalifikowany do transplantacji szpiku od zgodnego Dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego – Dawca allogeniczny (dobranego na podstawie badania układu zgodności tkankowej). Jeśli z jakichś przyczyn chory nie kwalifikuje się do przeszczepienia szpiku, może zostać poddany chemioterapii podtrzymującej remisję (aplikowaną przez kilka lat) lub innej terapii celowanej lub komórkowej. Warto pamiętać, że w kolejnych latach utrzymującej się remisji choroby ryzyko pojawiania się nawrotu choroby się zmniejsza.

Leczenie wznów choroby nowotworowej

Wznowy występujące po przeszczepieniu leczy się nieco inaczej niż nawroty po chemioterapii. Jeśli wykryje się je dość wcześnie po przeszczepieniu szpiku, Pacjent może być poddawany immunoterapii. Wówczas podaje mu się zwykle limfocyty pobrane od tego samego Dawcy (DLI), który oddawał komórki krwiotwórcze. Limfocyty to komórki odpornościowe, które mają działanie między innymi przeciwnowotworowe. Przy gwałtownym nawrocie choroby lub oporności choroby na zastosowane leczenie, stosuje się kolejne linie chemioterapii, leki celowane na konkretne cząsteczki i komórki nowotworowe. Jeżeli uda się uzyskać powtórną remisję choroby, niekiedy rozważa się ponowną transplantację lub inny rodzaj terapii komórkowej.

Z kolei ze wznową pojawiającą się po pierwszym leczeniu chemioterapią najczęściej walczy się podając odpowiednio dobraną kolejną chemioterapię, ewentualnie w połączeniu z immunoterapią lub leczeniem celowanym. W miarę rozwoju medycyny, zmieniają się postępowania w przypadku opornych na leczenie nowotworów. Rozważa się allogeniczne przeszczepienie szpiku lub krwiotwórczych komórek macierzystych, a także inne terapie komórkowe, jak np. leczenie z wykorzystaniem komórek CAR-T. Szanse na uzyskanie ponownej remisji choroby po nawrocie, mogą być nieco mniejsze, ale wciąż są duże. Dlatego warto walczyć dalej i nie tracić nadziei.

Rokowania nawrotu nowotworu

Podsumowując, chorzy z zadowalającymi prognozami najczęściej mogą zostać wyleczeni w procesie podawania leków cytostatycznych (chemioterapii), natomiast u osób z gorszymi rokowaniami ryzyko nawrotu choroby nowotworowej jest większe. Wznowa nowotworu po leczeniu świadczy o oporności choroby i zwykle wymaga odmiennego i intensywniejszego leczenia, niemniej często udaje się uzyskać kolejną remisję choroby. Przeszczepienie szpiku może zmniejszyć ryzyko nawrotu nowotworu, a także zwiększyć szanse na ponowną remisję choroby po jej wznowie.

W walce ze wznowami niezwykle istotne jest obserwowanie i reagowanie na choćby najmniejsze objawy nawrotu choroby nowotworowej, a także powikłań związanych z leczeniem. Jeśli u Pacjenta zostaną zaobserwowane którekolwiek z poniższych symptomów, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem:

• nawracający lub nieustający ból w okolicach miejsca poddawanego terapii,
• nieustający kaszel, krwioplucie,
• utrata masy ciała,
• samoistne pojawianie się siniaków lub innych zmian skórnych,
• powracające bóle głowy,
• nudności, wymioty,
• krew w stolcu lub moczu,
• duszność,
• gorączka.

Pamiętaj, że możesz pomóc osobom zmagającym się z nowotworami krwi – zarówno tymi nawracającymi, jak i pierwotnymi. Dowiedz się więcej o procesie rejestracji i wymaganiach wobec Dawców szpiku. Sprawdź, czy możesz zostać Dawcą i podarować komuś drugą szansę na życie!

Bibliografia:

• Chybicka A., Sawicz-Birkowska K. Onkologia i hematologia dziecięca, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3334-2
• Stęplewska-Mazur K. Patologia układu krwiotwórczego, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2000, ISBN 83-87114-23-5
• Urasiński I. Hematologia kliniczna, Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 1996, ISBN 83-86342-21-8
• Waterbury L. Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 1998, ISBN 83-85842-68-3