Nadpłytkowość samoistna – objawy, leczenie, rokowania

Nadpłytkowość samoistna – co to jest?

Nadpłytkowość samoistna (ang. essential thrombocythemia, ET) należy do chorób mieloproliferacyjnych (w ich przebiegu dochodzi do nadprodukcji jednego lub kilku rodzajów komórek krwi). Jest to choroba nowotworowa, która cechuje się znacznie zwiększoną liczbą płytek krwi (większą niż 450 G/l) wskutek wzmożonego, niekontrolowanego namnażaniem się megakariocytów, czyli dużych komórek szpiku kostnego, w wyniku fragmentacji których powstają trombocyty. Warto w tym miejscu przypomnieć, jaką rolę w organizmie pełnią płytki krwi. Są one odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie krwi, a także stymulują wzrost komórek naczyń krwionośnych i mięśni gładkich. W przypadku skaleczenia trombocyty wraz z białkiem o nazwie fibryna tworzą skrzep, tamując krwawienie.

Przyczyna nadpłytkowości samoistnej nie jest w pełni wyjaśniona. Uważa się, że może być ona związana na przykład z nadmierną wrażliwością na cytokiny wpływające na wzrost liczby płytek lub zbyt małą wrażliwością na substancje odpowiedzialne za hamowanie produkcji płytek. Choroba dotyczy głównie osób między 50. a 60. rokiem życia, a także Pacjentów w okolicach 30. roku życia. W starszych grupach wiekowych częstość zachorowań jest podobna u mężczyzn i kobiet, a wśród młodszych chorych dominuje płeć żeńska. Czy nadpłytkowość samoistna jest nowotworem złośliwym? U około 8% chorych następuje transformacja w samoistne zwłóknienie szpiku, rzadziej w ostrą białaczkę szpikową lub zespół mielodysplastyczny.

Nadpłytkowość samoistną należy różnicować z nadpłytkowością wtórną, nazywaną również reaktywną. Druga z wymienionych jest konsekwencją występowania innych schorzeń, najczęściej (w blisko 80% przypadków) stanów zapalnych, zakażeń bakteryjnych bądź wirusowych, przede wszystkim dróg oddechowych, a także: uszkodzenia tkanek w przebiegu zabiegów chirurgicznych, urazów lub oparzeń. Nadpłytkowość reaktywna często jest konsekwencją niedokrwistości, najczęściej z niedoboru żelaza lub hemolitycznej.

Objawy nadpłytkowości samoistnej

Przez wiele lat nadpłytkowość samoistna może przebiegać bezobjawowo. Objawy, które później się pojawiają zależą od stopnia zaawansowania choroby, liczby płytek krwi i nasilenia zaburzeń czynności trombocytów. Wśród nich znajdują się zaburzenia krążenia w małych i dużych naczyniach, którym towarzyszą m.in.:

• bóle i zawroty głowy,
• parestezje (mrowienie, drętwienie kończyn),
• zaburzenia widzenia,
• drgawki, napady padaczkowe,
• owrzodzenia skóry,
• powikłania zakrzepowe,
• objawy choroby niedokrwiennej serca (bóle zamostkowe),
• erytromelalgia (bolesny rumień kończyn).

Ponadto symptomami nadpłytkowości samoistnej mogą być: krwawienia z błon śluzowych i przewodu pokarmowego (rzadko) oraz umiarkowane powiększenie śledziony (pojawia się u 20-50% chorych).

Rozpoznanie choroby

Dotychczas nie udało się określić specyficznego genetycznego i biologicznego markera dla nadpłytkowości samoistnej. Rozpoznanie opiera się na wykluczeniu innych przyczyn powodujących nadpłytkowość. W tym celu wykonuje się różne badania laboratoryjne, są to:

• morfologia krwi obwodowej – liczba płytek krwi (PLT) jest zwiększona, obserwuje się też nieprawidłowy kształt i wielkość trombocytów oraz zaburzenia ich czynności,
• badanie szpiku – w biopsji aspiracyjnej widoczne są m.in.: zwiększona komórkowość z proliferacją linii megakariopoetycznej i rozrostem megakariocytów oraz liczne olbrzymie megakariocyty; w trepanobiopsji dodatkowo czasami stwierdza się nieznaczne włóknienie szpiku,
• badania cytogenetyczne i molekularne – stwierdza się aberracje chromosomowe, a niekiedy również mutację V716 genu JAK-2 i zwiększoną ekspresję genu PRV-1.

W ramach diagnostyki nadpłytkowości samoistnej lekarz może również zlecić wykonanie innych badań, m.in. stężenia kwasu moczowego, LDH czy stężenia trombopoetyny (TPO) w surowicy – u około 25% chorych występuje hiperurykemia oraz podwyższony poziom TPO.

Kryteria diagnostyczne

Największe trudności w diagnostyce małopłytkowości samoistnej sprawia różnicowanie schorzenia z innymi chorobami, takimi jak: wczesna faza czerwienicy prawdziwej, przewlekła białaczka szpikowa (CML), samoistne włóknienie szpiku, zespół mielodysplastyczny z izolowaną delecją chromosomu 5q-. Główną przyczyną tych trudności są podobne wyniki badań laboratoryjnych oraz zbliżony obraz cytomorfologiczny i histopatologiczny szpiku. Postawienie właściwego rozpoznania jest istotne ze względu na odmienny przebieg schorzeń i sposób leczenia.

Jak już wspomniano, trzeba także różnicować nadpłytkowość samoistną z nadpłykowością o charakterze odczynowym (reaktywnym), występującą np. w: przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza, nowotworów (głównie trzustki i płuc), chorób zapalnych i infekcyjnych, a także po utracie dużej ilości krwi, usunięciu śledziony, u dawców krwi oraz w niedokrwistości hemolitycznej.

Leczenie nadpłytkowości samoistnej i rokowania

Sposób leczenia nadpłytkowości samoistnej jest uzależniony od występowania czynników ryzyka powikłań zakrzepowo-zatorowych. W grupie małego ryzyka (czyli u Pacjentów w wieku poniżej 40 lat, bez objawów klinicznych), stosuje się kwas acetylosalicylowy w niewielkich dawkach – 50-100 mg/d. W grupie tzw. pośredniego ryzyka (czyli u chorych w wieku powyżej 60 lat, którzy nie mają obciążającego wywiadu, ale liczba płytek krwi wynosi u nich 1 500 000/μl lub zmagają się oni z cukrzycą, nadciśnieniem, otyłością, hipercholesterolemią), lekarz indywidulanie dostosowuje terapię do stanu Pacjenta.

W grupie dużego ryzyka (wiek powyżej 60 lat lub incydenty zakrzepowo-zatorowe w wywiadzie), a także przy wysokich wartościach liczby płytek krwi stosuje się leki cytoredukcyjne. Preparatem pierwszego wyboru jest hydroksymocznik w dawce początkowej 15 mg/kg na dobę. Następnie dawkę modyfikuje się tak, aby utrzymać liczbę płytek krwi na poziomie ok. 400 G/L i nie doprowadzić do niedokrwistości lub neutropenii.

U kobiet w ciąży lub planujących ciążę w celu cytoredukcyjnym (zmniejszenia liczby płytek), rekomenduje się stosowanie rekombinowanego interferonu alfa.

Chorzy muszą być pod stałą opieką specjalisty, niezbędne jest oznaczanie poziomu płytek krwi co 2–3 miesiące. Co ważne, nadpłytkowość samoistna może być przyczyną nawykowych poronień lub opóźnionego wzrostu płodu. Wówczas ciężarna powinna przyjmować kwas acetylosalicylowy, a niekiedy również heparynę drobnocząsteczkową.

Czas przeżycia chorych z nadpłytkowością samoistną nie różni się znacząco od przewidywanego czasu przeżycia w populacji ogólnej, aczkolwiek są czynniki ryzyka (np. wiek, przebyta zakrzepica), które mogą mieć wpływ na rokowanie.

Bibliografia:

1. A. Szczeklik (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006, s. 1495–1498.

2. M. Prochorec-Sobieszek, A. Szumera-Ciećkiewicz, O. Szymańska-Giemza, Diagnostyka różnicowa nadpłytkowości samoistnej, „Hematologia” 2012, t. 3, nr 3, s. 201–210.

Dowiedz się więcej o procesie rejestracji i wymaganiach wobec Dawców szpiku. Sprawdź, czy możesz zostać Dawcą i podarować komuś drugą szansę na życie!